Beste veilige zoekmachines: vind de juiste voor jou

Hoeveel weet jouw zoekmachine echt over je? Het antwoord: behoorlijk veel.

De meeste traditionele zoekmachines verzamelen gegevens zoals je zoekgeschiedenis, locatie, apparaat en zelfs het tijdstip waarop je iets opzoekt. Die informatie wordt vaak gebruikt voor gepersonaliseerde advertenties of gedeeld met derden.

Zoekmachines die zich op privacy richten, werken anders. Ze beperken of verwijderen tracking, vermijden profilering en zijn van meet af aan ontworpen om de anonimiteit van gebruikers te beschermen.

In deze gids lees je hoe veilige zoekmachines werken, hoe ze zich onderscheiden van reguliere zoekdiensten en welke het waard zijn om eens te proberen.

Wat is een veilige zoekmachine?

Een veilige zoekmachine is een zoekmachine die is ontworpen om je persoonlijke gegevens te beschermen terwijl je op het internet surft. In tegenstelling tot de bekende zoekmachines, die informatie zoals je IP-adres, zoekgeschiedenis en locatie verzamelen, vermijden veilige zoekmachines dit soort tracking en profilering.

Veilige zoekmachines bewaren je zoekopdrachten niet, slaan je activiteiten niet op en volgen je niet met gepersonaliseerde advertenties. Veel van deze zoekmachines gebruiken bovendien versleuteling of proxytechnologie om je identiteit en zoekgedrag te verbergen — zowel voor de zoekdienst zelf als voor derden.

Het doel is simpel: vrij kunnen zoeken zonder dat jouw gegevens als product worden verhandeld.

Hoe veilige zoekmachines werken

Veilige zoekmachines helpen je om het web te doorzoeken zonder persoonlijke informatie prijs te geven. Ze doen meer dan alleen advertenties weglaten of een ‘privacy’-label plakken — ze zijn fundamenteel anders opgebouwd.

Dit onderscheidt ze van gewone zoekmachines:

• Geen zoekgeschiedenislogs: Je zoekopdrachten worden niet opgeslagen of aan je identiteit gekoppeld.
• Minder gepersonaliseerde advertenties: Je ziet geen advertenties die gebaseerd zijn op eerdere zoekopdrachten.
• Betere privacy in het algemeen: Geen profielen, geen tracking, geen achtergrondverzameling van gegevens.
• Neutralere resultaten: Je zit niet vast in een filterbubbel gebaseerd op eerdere kliks.
• Minder blootstelling aan derden: Je gegevens blijven van jou en worden niet doorgestuurd of gedeeld.

Onafhankelijke versus proxy-gebaseerde zoekmachines

Veilige zoekmachines werken doorgaans op twee manieren. Sommige opereren onafhankelijk door zelf het web te crawlen en een eigen index van webpagina’s op te bouwen. Ze genereren hun zoekresultaten rechtstreeks, zonder afhankelijk te zijn van diensten als Google of Bing. Hierdoor behouden ze volledige controle over hoe gegevens worden verwerkt en welke informatie wordt opgeslagen.

Andere zoekmachines kiezen voor een andere aanpak. In plaats van een eigen infrastructuur op te zetten, fungeren ze als een soort proxy tussen jou en een grote zoekprovider. Wanneer je iets opzoekt, stuurt de zoekmachine die aanvraag namens jou door naar één of meerdere externe zoekdiensten, verwijdert identificerende gegevens en levert vervolgens de resultaten aan jou terug.

Deze methode voegt een extra laag privacy toe, terwijl je toch toegang houdt tot een breder scala aan zoekresultaten.

Beide systemen zijn erop gericht om je privacy te beschermen, maar ze doen dat op verschillende manieren — de één door derden volledig uit te sluiten, de ander door je tegen hen af te schermen.

Waarom een veilige zoekmachine gebruiken?

Wanneer je een gewone zoekmachine gebruikt, worden er veel gegevens over je verzameld — vaak zonder dat je het doorhebt. Dat kan onder meer dit omvatten:

• Je zoektermen: Wat je opzoekt zegt veel over jou, en die geschiedenis wordt meestal standaard opgeslagen. Zo verwijder je die bij Google.
• Locatie- en apparaatgegevens: Waar je bent, welk apparaat je gebruikt en zelfs welke browser je hebt.
• Klikgeschiedenis: Op welke links je klikt en hoe lang je op een pagina blijft.

Die informatie wordt vervolgens gebruikt voor verschillende doeleinden:

• Gerichte advertenties: Reclames die je overal op internet blijven volgen.
• Gepersonaliseerde resultaten: Toekomstige zoekopdrachten worden beïnvloed door eerdere zoekgeschiedenis.
• Delen van gegevens: Je profiel kan worden gedeeld of verkocht aan derden.

Veilige zoekmachines pakken het anders aan. Ze volgen je niet, loggen je zoekopdrachten niet en koppelen je activiteiten niet aan een profiel. Dat betekent minder gerichte advertenties, minder blootstelling aan dataverzameling en meer controle over wat privé blijft.

Wil je zoeken zonder bij te dragen aan de datatrackingsystemen van grote techbedrijven? Dan bieden veilige zoekmachines een eenvoudige en effectieve oplossing.

Veilige zoekmachine versus incognitomodus

Het is makkelijk om te denken dat surfen in incognitomodus hetzelfde is als privé zoeken, maar in werkelijkheid werken deze twee heel verschillend.

De incognitomodus voorkomt alleen dat je browser je geschiedenis, cookies en formuliergegevens opslaat op je apparaat. Handig als je niet wilt dat iemand die dezelfde computer gebruikt ziet wat je hebt gedaan — maar het voorkomt niet dat websites, je internetprovider of zoekmachines je online activiteit kunnen volgen. Google heeft zelfs rechtszaken gehad over de manier waarop het met gegevens omgaat in de incognitomodus.

De incognitomodus blokkeert ook geen advertenties of trackers, en verbergt je IP-adres niet.

Veilige zoekmachines daarentegen zijn ontworpen om je gegevens helemaal niet te verzamelen. Ze slaan je zoekopdrachten niet op, registreren je locatie niet en maken geen gebruikersprofielen aan. Sommige gebruiken zelfs versleuteling of proxyfuncties om je identiteit en zoekopdrachten van begin tot eind te beschermen.

Kort gezegd: incognitomodus zorgt alleen voor privacy op je eigen apparaat, terwijl veilige zoekmachines je privacy beschermen op het hele web, niet alleen in je browser.

Zijn veilige zoekmachines echt anoniem?

Veilige zoekmachines zijn gebouwd met privacy als uitgangspunt, maar dat betekent niet automatisch volledige anonimiteit.

De meeste slaan je zoekgeschiedenis of IP-adres niet op en gebruiken geen trackingcookies. Ze bouwen geen gebruikersprofielen en koppelen je zoekopdrachten niet aan je identiteit. Dat is al een flinke stap vooruit vergeleken met traditionele zoekmachines, die vrijwel al je activiteiten registreren en analyseren.

Toch is volledige anonimiteit lastig te bereiken. Zelfs als de zoekmachine jou niet volgt, kunnen andere websites dat nog steeds doen. De sites die je bezoekt via de zoekresultaten kunnen bijvoorbeeld gegevens over je verzamelen — tenzij je extra tools gebruikt zoals een VPN of een privacygerichte browser.

Met een betrouwbare VPN, zoals ExpressVPN, kun je je IP-adres verbergen en je internetverkeer versleutelen, waardoor je online privacy nog beter wordt beschermd.

Kortom: veilige zoekmachines doen veel om tracking te verminderen, maar ze zijn slechts één onderdeel van een bredere aanpak om je privacy op internet te beschermen.

De beste veilige zoekmachines

Er is meer dan alleen Google — zeker als je waarde hecht aan privacy. Deze zoekmachines hanteren een ander uitgangspunt: geen tracking, geen profilering en geen compromis tussen nuttige resultaten en je persoonlijke gegevens.

1. DuckDuckGo: de beste keuze voor eenvoud en privacy

DuckDuckGo houdt het simpel: de zoekmachine volgt niet wat je opzoekt, slaat geen persoonlijke gegevens op en achtervolgt je niet met advertenties. Je krijgt zoekresultaten zonder dat je wordt geprofileerd.

De zoekresultaten bevatten vaak onafhankelijke of door gebruikers verzamelde inhoud in plaats van alleen de bekende grote websites. Dat spreekt veel gebruikers aan die liever een breder perspectief willen.

Je kunt DuckDuckGo ook gebruiken via de Tor-browser, met een eigen .onion-adres — een extra laag privacy voor wie dat belangrijk vindt.

De interface is overzichtelijk en intuïtief, dus je kunt er direct mee aan de slag. Bovendien biedt DuckDuckGo een browserextensie en mobiele app waarmee je trackers kunt blokkeren en versleuteling kunt afdwingen.

2. Qwant: Europese zoekmachine met strenge privacyregels

Qwant is een Franse zoekmachine die privacy vooropstelt. De dienst volgt je zoekopdrachten niet, slaat geen persoonlijke gegevens op en voldoet aan de strenge Europese privacywetgeving (AVG).

Hoewel Qwant de resultaten niet personaliseert op basis van je gedrag, worden ze wél enigszins aangepast aan je regio. Zo blijven de resultaten lokaal relevant zonder dat er een profiel van je wordt opgebouwd of advertenties worden gericht op jouw identiteit.

Qwant beschikt over een eigen zoekindex, maar haalt voor sommige zoekopdrachten en afbeeldingen ook resultaten op bij Bing, wanneer de eigen relevantie beperkt is.

De advertenties die je ziet, zijn contextueel — gebaseerd op je actuele zoekterm, niet op je geschiedenis of identiteit.

Het is een uitstekende keuze voor wie op zoek is naar een privacyvriendelijke zoekmachine die buiten het ecosysteem van de grote Amerikaanse techbedrijven opereert.

3. Startpage: Google-resultaten zonder tracking

Startpage geeft je toegang tot de zoekresultaten van Google — maar zonder tracking. De zoekmachine logt je IP-adres niet, bewaart je zoekgeschiedenis niet en gebruikt geen trackingcookies. Daardoor blijven je zoekopdrachten volledig privé.

De meeste resultaten komen van Google, maar afhankelijk van je zoekopdracht kan Startpage ook informatie halen uit andere bronnen, zoals Bing. De resultaten kunnen iets verschillen door regionale aanpassingen en het ontbreken van personalisatie en tracking.

Startpage toont uitsluitend contextuele advertenties die zijn gebaseerd op je huidige zoekopdracht, nooit op je identiteit of surfgedrag.

Een opvallende functie is Anonymous View (Anonieme weergave), waarmee je links kunt openen via een proxy zodat de websites die je bezoekt je echte IP-adres niet te zien krijgen. Als je de kwaliteit van Google-resultaten wilt behouden zonder het inleveren van je privacy, is Startpage een uitstekende keuze.

4. Ecosia: privacyvriendelijk én milieubewust

Ecosia is meer dan een zoekmachine: het is ook een herbebossingsproject. Met elke zoekopdracht draag je bij aan het planten van bomen in gebieden waar dat het hardst nodig is. Het bedrijf publiceert maandelijks financiële verslagen en boomplantbonnen, zodat je precies kunt zien waar het geld naartoe gaat.

Op het gebied van privacy bouwt Ecosia geen persoonlijke profielen en verkoopt het geen gegevens. Je IP-adres wordt binnen maximaal zeven dagen geanonimiseerd, en standaard gebruikt de dienst geen externe trackingtools.

De meeste resultaten komen van Microsoft Bing of Google, afhankelijk van je locatie en instellingen. Je kunt zelf kiezen welke provider je wilt gebruiken en of je niet-essentiële cookies toestaat voor gepersonaliseerde resultaten. Kies je ervoor om dat uit te schakelen, dan zie je alleen niet-gepersonaliseerde, contextuele advertenties die gebaseerd zijn op je huidige zoekopdracht.

Ecosia draait volledig op hernieuwbare energie — en niet alleen om klimaatneutraal te blijven. Het produceert zelfs twee keer zoveel zonne-energie als het zelf nodig heeft, en levert de rest terug aan het net.

Wil je op een manier zoeken die zowel milieuvriendelijk als privacygericht is, dan combineert Ecosia die twee op een transparante en eenvoudige manier.

5. Mojeek]: onafhankelijke index, zonder trackers

Mojeek onderscheidt zich doordat het iets doet wat de meeste zoekmachines niet doen: het bouwt een eigen zoekindex vanaf nul. Deze zoekmachine is volledig onafhankelijk en gebruikt geen Google, Bing of andere externe zoekmachines om resultaten te genereren. In plaats daarvan maakt Mojeek gebruik van een eigen webcrawler en algoritme om een volledig zelfstandige zoekervaring te bieden.

Privacy staat centraal in hoe Mojeek werkt. De dienst volgt je activiteit niet, slaat je zoekgeschiedenis niet op en bouwt geen profiel op basis van je surfgedrag. Wat je zoekt blijft privé, en iedereen ziet dezelfde resultaten — zonder personalisatie, targeting of verborgen beïnvloeding.

Bovendien draait Mojeek op infrastructuur in een prijswinnend, milieuvriendelijk datacenter, wat het een uitstekende keuze maakt voor gebruikers die ook op duurzaamheid letten.

6. Swisscows: gezinsvriendelijk en privacy op serverniveau

Swisscows heeft privacy als kernprincipe. De zoekmachine slaat geen persoonlijke gegevens op, volgt je zoekopdrachten niet en maakt geen gebruikersprofielen aan. Je zoekopdrachten worden bovendien niet via cloudservices verwerkt, maar direct op de eigen servers van Swisscows — zonder inmenging van derden.

De servers bevinden zich in Zwitserland, een land met strenge privacywetgeving, waardoor je gegevens lokaal blijven en onder sterke juridische bescherming vallen.

Swisscows toont advertenties via Microsoft Bing, maar die zijn uitsluitend gebaseerd op je zoekwoorden, niet op persoonlijke tracking. Je krijgt dus wel gesponsorde resultaten te zien, maar zonder dat ze gekoppeld zijn aan je identiteit.

Daarnaast is Swisscows kindvriendelijk: gewelddadige of seksuele content wordt niet geïndexeerd en dus niet weergegeven. Dat maakt het een goede keuze voor gezinnen, scholen en iedereen die liever veilig en schoon wil surfen.

7. Searx: Gedecentraliseerd en open source alternatief

Searx verzamelt zoekresultaten uit een breed scala aan bronnen — waaronder Google, Bing, Wikipedia en vele anderen — zonder te registreren wie je bent of wat je doet. Je IP-adres wordt niet opgeslagen, je zoekopdrachten worden niet bewaard en trackingcookies worden geblokkeerd.

De zoekmachine is volledig open source, wat betekent dat iedereen de code kan inzien of zelfs een eigen versie kan draaien. Er is dus geen centrale organisatie die gegevens verzamelt, en je hebt de vrijheid om zelf te bepalen hoe de zoekmachine werkt. Je kunt bronnen aanpassen, filters instellen en de interface naar wens wijzigen.

Omdat Searx gedecentraliseerd is, ben je niet afhankelijk van één bedrijf dat bepaalt wat privacy betekent — de controle ligt volledig bij jou.

8. MetaGer: non-profit en anonieme zoekervaring

MetaGer is gebaseerd op één simpel principe: je moet online kunnen zoeken zonder gevolgd te worden. De zoekmachine wordt beheerd door een non-profitorganisatie in Duitsland en verzamelt of verkoopt nooit persoonlijke gegevens.

In plaats van één bron te gebruiken, combineert MetaGer resultaten van meerdere zoekmachines. Zo blijf je buiten de bubbel van één enkel algoritme. Daarnaast kun je resultaten openen via een ingebouwde proxy, zodat de websites die je bezoekt je identiteit niet te zien krijgen.

Een nadeel is dat MetaGer niet langer gratis is. Om de zoekfunctie te gebruiken, heb je een MetaGer Key nodig, die alleen beschikbaar is via een betaald abonnement. Daar staat tegenover dat de dienst volledig draait op hernieuwbare energie — een extra pluspunt voor wie waarde hecht aan duurzaamheid.

9. Gibiru: ontworpen voor ongefilterde en anonieme resultaten

Gibiru is ontwikkeld voor gebruikers die waarde hechten aan privacy en ongecensureerde zoekresultaten. De zoekmachine logt je zoekgeschiedenis niet en koppelt je zoekopdrachten niet aan een profiel. Je krijgt anonieme toegang tot informatie zonder tracking of gedragsgerichte advertenties.

Gibiru gebruikt een versleutelde proxy om resultaten op te halen en verwijdert trackingelementen, zodat je identiteit privé blijft.

Er is ook een mobiele app beschikbaar, zodat je dezelfde anonieme zoekervaring hebt op je smartphone of tablet.

10. Brave Search: geïntegreerd in de Brave-browser

Brave Search is vanaf de basis ontwikkeld met privacy in gedachten. De zoekmachine houdt niet bij wat je opzoekt, slaat je geschiedenis niet op en volgt je niet met advertenties. Je typt, krijgt resultaten — en dat is het.

De dienst draait op een eigen zoekindex, waardoor er geen resultaten worden opgehaald van Google of Bing. Alles wat je ziet, komt rechtstreeks van Brave zelf.

Als je de Brave-browser gebruikt, is Brave Search al geïntegreerd. Gebruik je een andere browser, dan kun je Brave Search gewoon via de website openen.

Andere zoekmachines

De meeste mensen gebruiken nog altijd standaardzoekmachines zoals Google, Bing of Yahoo. Ze zijn snel, vertrouwd en makkelijk in gebruik — maar komen met ingebouwde tracking, gepersonaliseerde advertenties en uitgebreide dataverzameling.

Benieuwd hoe deze bekende namen zich verhouden tot privacygerichte alternatieven? Hieronder vind je een overzicht van wat ze wél en níet doen met jouw gegevens.

Google

Google is voor de meeste mensen de standaardzoekmachine — vaak zonder dat ze daar bewust voor kiezen. De dienst indexeert voortdurend miljarden webpagina’s en gebruikt honderden signalen om te bepalen welke resultaten je te zien krijgt.

De resultaten zijn snel, meestal relevant en vaak gepersonaliseerd. Die personalisatie is gebaseerd op gegevens die Google over je verzamelt: je zoekgeschiedenis, klikgedrag, locatie en meer.

Dat maakt het zoeken soepel en gebruiksvriendelijk, maar het betekent ook dat je zoekopdrachten bijdragen aan een gedetailleerd profiel van jou als gebruiker. Dat profiel wordt vervolgens gebruikt om advertenties te personaliseren, content aan te bevelen en te bepalen wat je te zien krijgt. Je kunt een deel hiervan aanpassen via de privacyinstellingen in Chrome, maar het volledig stoppen van Google’s dataverzameling is niet mogelijk.

Kortom: Google is uitstekend in wat het doet, maar als je waarde hecht aan je privacy, is het goed om te weten wat er achter de schermen gebeurt.

Bing

Bing is de zoekmachine van Microsoft en bestaat al sinds 2009. De dienst is sindsdien flink doorontwikkeld en biedt tegenwoordig alles wat je van een moderne zoekmachine mag verwachten: zoeken op het web, afbeeldingen, video’s en kaarten, plus enkele nieuwe functies.

Een van de grootste updates is Microsoft Copilot (voorheen Bing Chat), waarmee je via kunstmatige intelligentie direct antwoorden krijgt naast de gebruikelijke zoekresultaten. Dit maakt het mogelijk om op een meer ‘gesprekachtige’ manier te zoeken, waarbij informatie realtime van het web wordt opgehaald.

Bing is sterk geïntegreerd met andere Microsoft-producten en biedt extra’s zoals Microsoft Rewards. Het is minder populair dan Google, maar wel rijk aan functies en groeit nog steeds.

Zoals de meeste zoekmachines verzamelt ook Bing gegevens zoals je zoekopdrachten, locatie en apparaatgegevens om relevantere resultaten en advertenties te tonen. Je kunt dit deels beheren via de privacyinstellingen van je Microsoft-account.

Yahoo

Yahoo was een van de eerste namen in de wereld van zoekmachines. In de beginjaren fungeerde het als een handmatig beheerde webdirectory, die gebruikers hielp websites te vinden vóórdat algoritmes het internet overnamen. Later groeide het uit tot een volwaardige zoekmachine.

Tegenwoordig wordt Yahoo Search aangedreven door Bing. Dat betekent dat je zoekresultaten afkomstig zijn van Microsoft, maar dat de uitstraling en interface van Yahoo behouden blijven. De zoekmachine is ook gekoppeld aan andere Yahoo-diensten zoals News, Finance en Mail — platforms die nog altijd dagelijks door miljoenen mensen worden gebruikt.

Yahoo verzamelt gegevens zoals zoekgeschiedenis, locatie, apparaatinformatie en advertentie-interacties om inhoud en advertenties te personaliseren. Zoekloggegevens worden tot 18 maanden bewaard, en IP-adressen worden binnen zes maanden geanonimiseerd. Je kunt je gegevens beheren of verwijderen via de privacyinstellingen van Yahoo.

Wil je afscheid nemen van Yahoo? Hier lees je hoe je je Yahoo Mail-account verwijdert.

De beste veilige zoekmachine kiezen

Niet alle veilige zoekmachines werken op dezelfde manier. Sommige focussen op het blokkeren van trackers, andere op kindvriendelijke content of milieubewust databeheer.

Het is dus belangrijk om te bepalen wat jij het belangrijkste vindt en hoe je de zoekmachine gaat gebruiken.

Beste voor algemeen zoeken

Als je gewoon een zoekmachine wilt die werkt zonder poespas, zijn er een paar uitstekende opties:

• DuckDuckGo: Simpel en effectief. Geen tracking, geen ingewikkelde instellingen — gewoon zoeken met een overzichtelijke interface.
• Startpage: Geeft je Google-resultaten zonder dat je gevolgd wordt. De opmaak is vertrouwd, dus je hoeft niets nieuws te leren.

Beste voor onderzoekers en gevorderde gebruikers

Voor gebruikers die dieper op onderwerpen willen ingaan of meer dan oppervlakkige resultaten willen, bieden sommige zoekmachines meer controle en flexibiliteit.

• Searx: Open source en volledig aanpasbaar. Je kiest zelf uit welke bronnen resultaten komen en kunt zelfs je eigen versie draaien.

• Mojeek: Werkt onafhankelijk van Google of Bing en gebruikt een eigen index. Je krijgt dus volledig onafhankelijke resultaten.
• Brave Search: Heeft een eigen index en biedt extra functies zoals AI-samenvattingen en alternatieve weergaven voor wie meer wil dan alleen links.

Beste voor mobiele gebruikers

Zoek je vooral via je smartphone, dan wil je snelheid, privacy en gebruiksgemak op een klein scherm.

• DuckDuckGo: Heeft een uitstekende mobiele app en browser die trackers blokkeert, versleutelde verbindingen afdwingt en soepel werkt op zowel iOS als Android.
• Brave Search: Zit ingebouwd in de Brave-browser, werkt vlot op mobiel en hanteert hetzelfde privacybeleid als op desktop.

Beste voor open sourcegebruikers

Als je van tools houdt die je zelf kunt aanpassen, inspecteren of zelfs hosten, dan zijn er een paar zoekmachines die daarbij passen.

• Searx: Volledig open source en transparant. Je kunt je eigen versie draaien, de bronnen kiezen en de interface aanpassen naar wens.
• Mojeek: Niet open source, maar wel volledig onafhankelijk gebouwd — zonder invloed van grote techbedrijven of externe indexen.

Beste voor milieubewuste gebruikers

Als je wilt dat je zoekopdracht zowel milieuvriendelijk als privé is, zijn er een aantal zoekmachines die beide bieden.

• Ecosia: Gebruikt zijn advertentie-inkomsten om bomen te planten. Elke zoekopdracht draagt bij aan herbebossingsprojecten wereldwijd. De infrastructuur draait volledig op groene energie.

• Mojeek: Host zijn servers in een datacenter dat bekroond is om zijn lage energieverbruik, wat het een milieuvriendelijke keuze maakt voor privézoekopdrachten.

Andere tools om je online privacy te vergroten

Veilige zoekmachines zijn een goed begin, maar ze vormen slechts één stukje van de puzzel. Als je écht privé online wilt blijven, helpt het om ze te combineren met andere tools, zoals trackerblokkering, beveiligde berichtenapps en een VPN.

Een betrouwbare VPN zoals ExpressVPN maskeert je IP-adres en versleutelt je internetverkeer, waardoor het veel moeilijker wordt voor derden om te zien wat je online doet. In combinatie met een privébrowser kun je zo genieten van een veiligere en meer privé surfervaring, zonder dat je je gewoonten volledig hoeft te veranderen.

Voor nog meer bescherming kun je ExpressVPN’s Geavanceerde bescherming inschakelen. Deze functie blokkeert trackers, advertenties en andere ongewenste inhoud die je privacy in gevaar kan brengen.